ضربه گیر گیربکس ( gearbox damper / transmission shock absorber ) کشنده دیما HT-490

عملکرد

ضربه‌گیر گیربکس وظایف زیر را دارد:

1. کاهش ضربات گشتاور ناگهانی: هنگام تغییر وضعیت موتور (مثلاً درشت فشار توربو، تغییر دنده، شتاب‌گیری سریع) گشتاور تولیدی موتور ممکن است به صورت ناگهانی افزایش یابد. ضربه‌گیر این تغییرات ناگهانی را نرم‌تر کرده تا انتقال آرام‌تری داشته باشی.

2. جلوگیری از انتقال ارتعاش و لرزش به گیربکس و به بدنه و شاسی. این امر باعث بهبود آسایش راننده و کاهش صدا می‌شود.

3. محافظت اجزای داخلی گیربکس: خصوصاً دنده‌ها، شافت‌ها، بلبرینگ‌ها، مبدل گشتاور و دیگر قطعات حساس در برابر شوک‌های گشتاوری.

4. ایجاد ثبات بیشتر در عملکرد تعویض دنده‌ها: کاهش فشار و شوک باعث می‌شود که دنده‌ها نرم‌تر و دقیق‌تر عوض شوند.

5. کاهش استهلاک و ضعف‌های ناشی از بار زیاد یا رانندگی در شرایط سخت (سربالایی، بار سنگین، شروع حرکت از حالت سنگین و غیره).

اجزای اصلی

ضربه‌گیر گیربکس معمولاً شامل بخش‌هایی با مشخصات زیر است:

• عضو فنری یا الاستومری: می‌تواند فنر (فلزی)، یا بخش لاستیکی یا الاستومری برای جذب شوک باشد.

• مکانیزم دمپینگ (جذب انرژی): معمولاً روغنی، هیدرولیکی یا استفاده از ماتریس الاستومری دارد تا انرژی ضربه گرفته شود و دفع شود.

• شفت یا فلنج اتصال به گیربکس یا موتور: قسمتی که ضربه‌گیر بین موتور و گیربکس متصل می‌شود یا بین گیربکس و شفت خروجی.

• ساختار محفظه فلزی / بدنه محافظ: حفاظت از قطعه در برابر گرد و غبار، آلودگی، حرارت و ضربه مکانیکی.

• اتصالات نگهدارنده: پیچ‌ها، بولت‌ها، پایپینگ لازم (اگر هیدرولیک باشد)، واشرها، یاتاقان‌های لازم (در صورت لزوم).

سیستم‌های جانبی مرتبط

برای کارکرد صحیح ضربه‌گیر گیربکس، اجزاء و سیستم‌هایی هستند که مستقیم یا غیر مستقیم با آن همکاری دارند:

• موتور و مبدل گشتاور: میزان گشتاور تولید شده توسط موتور و نحوه انتقال آن به گیربکس تأثیر زیادی دارد.

• گیربکس اتوماتیک / مبدل‌ها: نوع گیربکس، تعداد دنده، نحوه تعویض دنده، وجود واحد کنترل الکترونیکی گیربکس (TCU) و مبدل گشتاور، همه بر نیاز ضربه‌گیر تأثیر دارند.

• کلاچ یا صفحه گشتاور (Torque Converter Clutch, TCC) در صورت وجود، که انتقال گشتاور را غیرفعال یا فعال می‌کند.

• سیستم‌های کنترلی الکترونیکی گیربکس (ای‌سی‌یو گیربکس) که ضربه‌گیری نرم یا تعویض نرم را کنترل می‌کنند.

• روغن گیربکس: کیفیت، ویسکوزیته، مقدار، درجه حرارت، که بر عملکرد ضربه‌گیر اثر دارد.

• شاسی و اتصالات بدنه: اگر گیربکس به بدنه منتقل شود یا کم شدن جذب ارتعاش در محل اتصال، ممکن است ضربه‌گیر نیاز به طراحی مناسب داشته باشد.

مزایا

استفاده از ضربه‌گیر گیربکس در HT‑490 یا هر کامیون سنگین دیگر مزایای زیر را دارد:

• افزایش دوام گیربکس: کاهش تنش‌های ناگهانی باعث کاهش ترک‌ها، شکستن دنده‌ها، بلبرینگ‌ها و دیگر قطعات داخلی می‌شود.

• کاهش لرزش و صدا در داخل خودرو، بهبود راحتی راننده و کاهش خستگی.

• عملکرد تعویض دنده نرم‌تر، مخصوصاً در شرایط بار زیاد یا تغییر دنده در سربالایی‌ها و در دفعات بالا.

• کاهش استهلاک کلی سیستمی، چون ضربه‌های انتقالی به شاسی، اتصالات موتور به گیربکس و جزءات اطراف آن کمتر می‌شود.

• بهبود عمر قطعات جانبی مانند شفت‌های انتقال قدرت، اتصالات گاردان و یاتاقان‌ها.

معایب / محدودیت‌ها

در کنار مزایا، معایبی هم وجود دارد که باید مدنظر باشند:

• هزینه بیشتر ساخت و تعمیر: ضربه‌گیر به خودی خود یک قطعه تخصصی است و در صورت خرابی یا فرسودگی، هزینه تعویض و تعمیر آن بیشتر است.

• افزایش وزن و پیچیدگی: اضافه شدن قطعه دمپینگ، فنر یا مواد الاستومری، و گاهی اجزاء هیدرولیکی یا روغنی، وزن و پیچیدگی سیستم را بالا می‌برد.

• خرابی ناشی از حرارت، روغن و گرد و غبار: در کامیون‌هایی که گرمای زیاد، روغن‌پاشی، آلودگی محیطی وجود دارد، ضربه‌گیر ممکن است دچار آسیب شود.

• اثر کمتر در شرایط خیلی بار کم: وقتی بار کم است، بعضی از ضربه‌گیرها ممکن است تأثیر چندانی نداشته باشند.

• سرویس و نگهداری لازم: نیاز به بازدید دوره‌ای، تعویض روغن داخل (اگر هیدرولیک باشد)، بررسی الاستومرها یا فنرها دارد.

نگهداری و عیب‌یابی

نگهداری پیشگیرانه

• بررسی بصری مرتب برای ترک یا آسیب در بدنه ضربه‌گیر، فنرها، بخش الاستومری یا اتصالات.

• روغن کاری یا تعویض روغن داخلی در مدل‌های هیدرولیکی بر اساس جدول سرویس کارخانه.

• اطمینان از اینکه پیچ‌ها یا اتصالات نگهدارنده محکم هستند و هیچ لرزش اضافی وجود ندارد.

• حفاظت در برابر دمای زیاد، حرارت زیاد گیربکس، تابش حرارتی اگزوز یا سایر قطعات داغ. استفاده از عایق حرارتی اگر لازم باشد.

• پاک‌سازی اطراف قطعه از گرد و غبار، قطعات معلق روغنی یا آلودگی‌هایی که می‌توانند عملکرد دمپینگ را مختل کنند.

عیب‌یابی

• صدای غیرمعمول هنگام تعویض دنده یا هنگام بار زیاد: صدای ضربه، تق و تق، یا “کلیک” و لرزش زیاد هنگام تغییر دنده.

• برداشتن قدرت یا تأخیر در انتقال قدرت: اگر ضربه‌گیر نتواند به خوبی ضربه‌ را جذب کند، ممکن است فشار به دنده‌ها یا مبدل زیاد شده و عملکرد کاهش یابد.

• لرزش محسوس در گیربکس یا شاسی در شروع حرکت یا در دور پایین.

• نشتی روغن در مدل‌هایی که ضربه‌گیر دارای روغن داخلی است.

• گرمای بیش از حد گیربکس: اگر ضربه‌گیر فرسوده باشد یا مانعی داشته باشد، ممکن است حرارت زیاد تولید شود یا انتقال حرارت گیربکس مختل شود.

• مراقبت از عملکرد فنر یا بخش الاستومری: اگر الاستومر ترک خورده باشد یا سختی آن تغییر کرده باشد، عملکرد نرم ضربه‌گیر کاهش می‌یابد.

علائم خرابی

• شنیدن صدای ضربه شدید مخصوصا در تعویض دنده، هنگام بارگیری یا راه‌اندازی از حالت توقف یا حرکت روی ناهمواری.

• لرزش یا تکان‌های بیشتر در گیربکس یا شاسی یا مانع احساس معمول نرم بودن انتقال قدرت.

• تأخیر در انتقال قدرت یا تغییرات دنده نامنظم، مخصوصا در دنده‌های سنگین.

• افزایش گرمای گیربکس (که ممکن است منجر به کاهش عمر روغن گیربکس یا دنده‌ها شود).

• کاهش عمر قطعات وابسته – یاتاقان‌ها، اتصالات، مبدل گشتاور یا دیفرانسیل بیشتر دچار سایش شوند.

• نشتی روغن یا خرابی مهر و موم‌ها در ضربه‌گیر (اگر مدل دارای روغن یا مایع داخلی باشد).

• کاهش راحتی راننده: صدا و لرزش بیشتر به داخل کابین منتقل شود.

نتیجه‌گیری

ضربه‌گیر گیربکس یکی از قطعات مهم و حساس در کامیون‌های سنگین مانند دیما HT‑490 است، به ویژه به دلیل قدرت موتور بالا (≈ 490 اسب بخار)، گیربکس اتوماتیک ZF، و شرایط کاری سخت. این قطعه کمک می‌کند تا انتقال گشتاور صاف‌تر باشد، عمر مفید گیربکس و قطعات موتور طولانی‌تر شود، راحتی راننده بهبود یابد و هزینه‌های نگهداری کلی کاهش یابد.

برای داشتن کارایی بالا، ضروری است که ضربه‌گیر:

• با کیفیت مناسب باشد؛

• به موقع نگهداری شود؛

• آسیب‌های ناشی از محیط (حرارت، روغن، ارتعاش) به حداقل برسد؛

• و به محض مشاهده علائم خرابی، بررسی و تعویض شود.